Μετάφραση: ο δρόμος προς την κατάκτηση της αγοράς των γλωσσικών επαγγελμάτων

Μετάφραση: ο δρόμος προς την κατάκτηση της αγοράς των γλωσσικών επαγγελμάτων

της Κωνσταντίνας Τριανταφυλλοπούλου
Διευθύντρια Σπουδών
Κέντρο Εκπαίδευσης Μεταφραστών meta|φραση

www.metafrasi.edu.gr

Το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται τη μετάφραση ως διαδικασία που υπάρχει σε ποικίλες πτυχές της επικοινωνίας, ωστόσο ως ενασχόληση κατά κανόνα την ταυτίζει με μία μόνο επαγγελματική δραστηριότητα: του μεταφραστή. Όμως, η μεταφραστική διαδικασία αποτελεί τον πυρήνα και άλλων επαγγελμάτων που διεθνώς είναι πλέον ενταγμένα στον ευρύ κλάδο των γλωσσικών επαγγελμάτων. Πρόκειται για ένα γοργά αναπτυσσόμενο πεδίο παροχής υπηρεσιών που καλύπτει τα εξής: μετάφραση, υποτιτλισμό & μεταγλώττιση, διερμηνεία, επιχώρια προσαρμογή (localisation), διδασκαλία γλωσσών, επιμέλεια κειμένου, διαχείριση ορολογίας, ανάπτυξη εργαλείων γλωσσικής τεχνολογίας και συμβουλευτική στον τομέα των γλωσσικών υπηρεσιών.

Έχει ενδιαφέρον να δούμε τα μεγέθη αυτού του πεδίου. Ήδη από το 2009 μια μελέτη, με τίτλο

, που εκπονήθηκε για λογαριασμό της Γενικής Διεύθυνσης Μετάφρασης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπολόγισε την αξία του κλάδου στα €8,4 δις περίπου για το 2008, διατύπωσε την εκτίμηση ότι θα παρουσιάζει ρυθμό ανάπτυξης 10% ετησίως, ενώ το 2015 η αξία θα έχει διπλασιαστεί φτάνοντας τα €16,5 δις. Η ΕΕ δεν έχει εκδώσει αντίστοιχη νεότερη μελέτη, ωστόσο έχουμε στοιχεία από τις έρευνες που κάνει η ανεξάρτητη αμερικανική εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών Common Sense Advisory. Σύμφωνα με αυτήν, η παγκόσμια αγορά γλωσσικών υπηρεσιών είχε αξία $34,8 δις το 2013 και το 2018 ανήλθε στα $46,5 δις! Ποσοστό μεγαλύτερο του 5ο% των εσόδων αυτών αντιστοιχούν στην Ευρώπη. Υπολογίζει δε ότι η ετήσια άνοδος θα συνεχίσει να κυμαίνεται μεταξύ 6,5-7,5%. Λαμβάνοντας υπ’ όψιν αυτά τα δεδομένα αξίζει να εξετάσουμε τη μετάφραση ως επαγγελματική διέξοδο, δεδομένου ότι μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για την είσοδο και σε άλλους τομείς της αγοράς των γλωσσικών επαγγελμάτων.

Ας γνωρίσουμε, λοιπόν, το επάγγελμα του μεταφραστή καθώς και τρεις ακόμη επαγγελματικές δραστηριότητες που βασίζονται στη μεταφραστική διαδικασία.

Μεταφραστής

Κάθε άλλο παρά καινούργιο είναι αυτό το επάγγελμα, αλλά κατά βάση αρκετά άγνωστο, κυρίως λόγω των σημαντικών αλλαγών του που οφείλονται στην τεχνολογία και στην παγκοσμιοποίηση. Η παγιωμένη εικόνα που έχουμε στο μυαλό μας για τον μεταφραστή είναι ενός ανθρώπου που μεταφράζει −βιβλία κυρίως− χωμένος στα λεξικά που είναι ανοιχτά επάνω στο γραφείο του. Μάλλον παρωχημένη εικόνα! Ας της προσθέσουμε μερικές λεπτομέρειες για να γίνει πιο πλήρης και να ανταποκρίνεται στη σύγχρονη πραγματικότητα. Επάνω στο γραφείο του υπάρχει οπωσδήποτε ένας υπολογιστής με γρήγορη σύνδεση στο ίντερνετ, καθώς το διαδίκτυο αποτελεί πλέον ένα από τα σημαντικότερα εργαλεία έρευνας. Η οθόνη του υπολογιστή του είναι χωρισμένη σε πολλά μέρη: εκτός από τον επεξεργαστή κειμένου, όπου γράφει τη μετάφρασή του, έχει ανοιχτά ηλεκτρονικά και διαδικτυακά λεξικά και άλλα βοηθήματα. Κι αν μεταφράζει κείμενα με συχνές επαναλήψεις όρων ή φράσεων (για παράδειγμα, πιστοποιητικά ή εγχειρίδια), δουλεύει με τη βοήθεια ενός εργαλείου μεταφραστικού περιβάλλοντος, το οποίο του δίνει τη δυνατότητα να αποθηκεύει κείμενα που ήδη έχει μεταφράσει σε ειδικές βάσεις δεδομένων^. όταν καλείται να μεταφράσει ένα παρεμφερές κείμενο, ανακαλεί από αυτήν τη βάση προτάσεις ή όρους που χρειάζεται και τα χρησιμοποιεί ξανά.

Η παραπάνω εικόνα είναι απαράλλαχτη είτε ο μεταφραστής είναι ελεύθερος επαγγελματίας, είτε εργάζεται ως εσωτερικός συνεργάτης μεταφραστικής εταιρείας, είτε είναι υπάλληλος σε διεθνείς οργανισμούς (π.χ., ΕΕ, ΟΗΕ), τράπεζες, δημόσιες υπηρεσίες και ιδιωτικές εταιρείες.

Τα κείμενα που μεταφράζει προέρχονται από τους εξής τομείς: λογοτεχνία, ανθρωπιστικές & κοινωνικές επιστήμες, θετικές επιστήμες & τεχνολογία, επιστήμες υγείας, οικονομία, νομική, Ευρωπαϊκή Ένωση κ.ά. Σύμφωνα με έρευνα που εκπόνησε το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας η μετάφραση και η διερμηνεία αναδείχθηκαν πρώτες επιλογές σταδιοδρομίας για τους αποφοίτους του 2017, δεδομένο που αντικατοπτρίζει την αύξηση της ζήτησης διεθνώς.

Υποτιτλιστής

Ο υποτιτλιστής μετατρέπει τον προφορικό λόγο των ταινιών, των σειρών και των ντοκιμαντέρ σε γραπτό. Οι υπότιτλοι που βλέπουμε δεν βασίζονται στο είδος της μετάφρασης που διαβάζουμε στα κείμενα∙ λόγω έλλειψης χρόνου (εφόσον η ομιλία είναι πιο γρήγορη από τον γραπτό λόγο των υποτίτλων) και χώρου (εφόσον σπάνια επιτρέπονται περισσότεροι από 30-32 χαρακτήρες ανά γραμμή), δεν μεταφράζει πιστά, αλλά αναγκάζεται να συμπυκνώσει το νόημα των λεγομένων, διατηρώντας τα υφολογικά χαρακτηριστικά. Ένας υποτιτλιστής κατά κανόνα συνεργάζεται με εταιρείες που αναλαμβάνουν τον υποτιτλισμό ταινιών καθώς και πακέτα υποτιτλισμού για λογαριασμό τηλεοπτικών σταθμών. Αξίζει να σημειωθεί ότι με την αλματώδη άνοδο των διαδικτυακών παρόχων τηλεοπτικού και κινηματογραφικού περιεχομένου έχει δημιουργηθεί μεγάλη ζήτηση για υποτιτλιστές, όπως αναφέρεται και στο σχετικό άρθρο του ειδικού για τον κλάδο των γλωσσικών επαγγελμάτων ειδησεογραφικού ιστότοπου SLATOR. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το Netflix που παρουσιάζει εκρηκτική άνοδο στη χώρα μας το 2018!

Localiser

Το επάγγελμα του localiser καλύπτει τις ανάγκες νέων τομέων της μεταφραστικής αγοράς που έχουν αναδυθεί ως αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης. Το localisation, η επιχώρια προσαρμογή, είναι η διαδικασία γλωσσικής και πολιτισμικής προσαρμογής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, για να μπορεί να ενταχθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στη γλώσσα και στην κουλτούρα υποδοχής. Η έννοια μπορεί να γίνει πιο κατανοητή μέσα από μερικά παραδείγματα.  Η ημερομηνία που έγινε η επίθεση στους Δίδυμους Πύργους είναι γνωστή ως 9/11 στις ΗΠΑ^. για να είναι κατανοητή η ημερομηνία σε ελληνικό κείμενο, θα πρέπει να αντιστραφούν οι αριθμοί, να γράψουμε, δηλαδή, 11/9. Ο Έλληνας αναγνώστης δεν είναι τόσο εξοικειωμένος με την ίντσα, όσο είναι με το εκατοστό, ενώ δεν είναι καθόλου εξοικειωμένος με μονάδες όπως η λίβρα. Ο localiser ασχολείται με τη μετάφραση α) λογισμικού (χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ελληνικές εκδόσεις των Windows), β) τη μετάφραση ιστότοπων, εταιρειών κυρίως, που απευθύνονται πλέον σε πολλές και διαφορετικές αγορές και γ) την ελληνοποίηση video games και mobile apps. Στην επιχώρια προσαρμογή παίζουν ρόλο εξωγλωσσικοί παράγοντες (χρώματα, σύμβολα, φωτογραφίες κ.ά.) καθώς και γλωσσικοί παράγοντες (σχήματα λόγου, χιούμορ, ύφος και τόνος κ.λπ.), στοιχεία που συχνά χρειάζονται σημαντικές αλλαγές ώστε να μεταφερθεί το σωστό μήνυμα. Ο localiser, εκτός της μεταφραστικής του ικανότητας, πρέπει επίσης να έχει πολύ καλές γνώσεις πληροφορικής και ειδικών εργαλείων. Ως επί το πλείστον συνεργάζεται με μεταφραστικές εταιρείες, οι οποίες αναλαμβάνουν αυτά τα μεγάλα έργα.

Διερμηνέας

Σε αντίθεση με τον μεταφραστή που έχει να κάνει με τον γραπτό λόγο, ο διερμηνέας αναλαμβάνει να μεταφέρει από μια γλώσσα σε μια άλλη τον προφορικό λόγο των ανθρώπων που συμμετέχουν σε επαγγελματικές συναντήσεις, εκδηλώσεις, συνέδρια και συνόδους κορυφής, καθώς και να μεσολαβεί στην επικοινωνία μεταξύ των δύο μερών σε δικαστήρια, δημόσιες υπηρεσίες κ.λπ. Πρέπει να έχει εξαιρετική ικανότητα έκφρασης, να ενημερώνεται διαρκώς για τις διεθνείς εξελίξεις στους τομείς που καλύπτει, να είναι γρήγορος αλλά και ευέλικτος, για να βρίσκει λύσεις σε δυσκολίες που ανακύπτουν την ώρα που διερμηνεύει.

Υπάρχουν διαφορετικά είδη διερμηνείας:

Ταυτόχρονη Διερμηνεία: ουσιαστικά πρόκειται για διερμηνεία σε συνέδρια, ημερίδες, σεμινάρια κ.λπ. Ο διερμηνέας βρίσκεται σε ειδική καμπίνα, στο πίσω μέρος της αίθουσας, και με τη βοήθεια ειδικού εξοπλισμού μεταφέρει όσα λέει ο ομιλητής, ενώ αυτός μιλά.

Διαδοχική Διερμηνεία: ο διερμηνέας κάθεται μαζί με τους ομιλητές, ακούει όσα λέγονται και όταν, σε τακτά διαστήματα αυτοί σταματούν, μεταφέρει όσα ειπώθηκαν στην άλλη γλώσσα.

Ψιθυριστή Διερμηνεία: ο διερμηνέας βρίσκεται δίπλα στους συμμετέχοντες και κάνει ταυτόχρονη διερμηνεία ψιθυριστά.

Οι διερμηνείς συνήθως είναι ελεύθεροι επαγγελματίες που συνεργάζονται με διεθνείς οργανισμούς, δημόσιες υπηρεσίες, εταιρείες και ιδιώτες. Ένας σχετικά μικρός αριθμός διερμηνέων στελεχώνει τα τμήματα διερμηνείας διεθνών οργανισμών (π.χ. Γενική Διεύθυνση Διερμηνείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής).

Για όσους τη μελετούν, η μετάφραση αποτελεί μια εξαιρετικά γοητευτική διαδικασία. Σε όσους την προσεγγίζουν επαγγελματικά, ανοίγει διεξόδους στο πεδίο των γλωσσικών επαγγελμάτων – εντός και εκτός ελληνικών ορίων, καθώς η τεχνολογία είναι στην υπηρεσία όσων θέλουν να κάνουν το βήμα και να δικτυωθούν στο εξωτερικό, ώστε να διευρύνουν τους επαγγελματικούς τους ορίζοντες.

Σκεφτείτε, λοιπόν, μήπως έχει έρθει η ώρα να σπουδάσετε Μετάφραση και να αποκτήσετε ένα επάγγελμα που θα σας ανοίξει τον δρόμο προς την κατάκτηση της αγοράς των γλωσσικής επαγγελμάτων;

Κωνσταντίνα Τριανταφυλλοπούλου (BA, Athens / MA, Essex)

Διευθύντρια Σπουδών

Κέντρο Εκπαίδευσης Μεταφραστών meta|φραση

τηλ: 210.3629000