Ο ρόλος της αυτοαξιολόγησης σχολείου στην ανάπτυξη του αυτόνομου και ανανεούμενου σχολείου (του Τσαπατσάρη Παναγίωτη).
- ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Αποτελεί κοινοτυπία να υπογραμμίσει κανείς το γεγονός ότι στις μέρες μας, παρατηρούνται ραγδαία μεταβαλλόμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και ότι διαμορφώνεται ένα εντελώς καινούργιο τοπίο. Από τη «βασική κοινότητα», περνάμε στην «παγκόσμια κοινωνία», στην «κοινωνία της γνώσης», δηλαδή στην κοινωνία εκείνη στην οποία βασικός συντελεστής δε θα είναι το κεφάλαιο, οι φυσικοί πόροι, η εργασία, αλλά η Γνώση, η οποία ταυτόχρονα θα είναι και το κύριο μέσο ανάπτυξης και του ατόμου και της κοινωνίας.
Σήμερα, η σχολική εκπαίδευση από εντατική σε εργασία που ήταν, θα γίνει εντατική σε κεφάλαιο. Το σχολείο από «θεσμός της κοινωνίας», μετασχηματίζεται σε «θεσμό στην κοινωνία». Από «σχολείο των μικρών» μετατρέπεται σε «σχολείο και για τους μεγάλους». Το σχολείο του μέλλοντος θα «απολογείται» στην αγορά και στην κοινωνία για τους στόχους του, τη λειτουργία του και τα αποτελέσματα του. Χρέος του σχολείου θα είναι να παρέχει υψηλής ποιότητας καθολική μόρφωση, να είναι ανοιχτό σε όλους, να μεταδίδει στους μαθητές τα απαραίτητα εφόδια και μέσα για να είναι στην κοινωνία αποδοτικοί, χρήσιμοι και απασχολήσιμοι. Να τους μαθαίνει πώς να μαθαίνουν, να τους εφοδιάζει με την ικανότητα να εξακολουθούν να μαθαίνουν και να τους παρέχει κίνητρα γι’ αυτό. Στις μέρες μας, επιβάλλεται η υιοθέτηση της έννοιας «μορφωτική κοινωνία», στην οποία όλα μπορούν να αναχθούν σε ευκαιρίες μάθησης και ανάπτυξης του ταλέντου που διαθέτει ο καθένας. Οι έννοιες μετασχηματισμός, καινοτομία και αλλαγή είναι πιο επίκαιρες από ποτέ. Σε συγκεντρωτικά εκπαιδευτικά συστήματα όπως το Ελληνικό, η εισαγωγή καινοτομιών και η προσπάθεια βελτίωσης είναι του τύπου «κέντρο- περιφέρεια». Οι αποφάσεις λαμβάνονται από το κέντρο και διοχετεύονται σ’ όλες τις σχολικές μονάδες. Υπ’ αυτές τις συνθήκες το διδακτικό προσωπικό δεν είναι ο πρωτεργάτης αλλά το εκτελεστικό όργανο της καινοτομίας. Η σχολική μονάδα είναι ετεροκινούμενη και όχι αυτοδύναμη. Όμως από αυτές τις πρακτικές επιβάλλεται πλέον να περάσουμε σε ένα αυτόνομο και ανανεούμενο σχολείο.
- ΤΟ ΑΥΤΟΝΟΜΟ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΟΥΜΕΝΟ ΣΧΟΛΕΙΟ
Το αυτόνομο σχολείο είναι το σκεπτόμενο σχολείο, το μανθάνον σχολείο, το προβληματιζόμενο και το συνεχώς ανανεούμενο σχολείο. Το σχολείο αυτό λειτουργεί με δυο βασικές παραδοχές. Πρώτο, ότι το διδακτικό προσωπικό είναι ο πιο αποφασιστικός παράγοντας για την ποιοτική βελτίωση της σχολικής μονάδας στους διάφορους τομείς. Δεύτερο, ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αλλαγής πρέπει να συνδέεται με τα ιδιαίτερα προβλήματα της συγκεκριμένης σχολικής μονάδας. Έτσι, το σκεπτόμενο, μανθάνον και ανανεούμενο σχολείο ανταποκρίνεται προληπτικά σε εξωτερικές πιέσεις, ενθαρρύνει την εσωτερική ανάπτυξη και ενισχύει την αναπτυξιακή προσπάθεια και αξιοποιεί τις δυνατότητες της σχολικής μονάδας σε μια διαδικασία συνεχή και αδιάκοπη. Το ουσιώδες στοιχείο αυτής της διαδικασίας είναι η συμμετοχή του προσωπικού σ’ αυτήν την προσπάθεια. Με αυτήν τη συμμετοχή το προσωπικό παίρνει την αίσθηση ότι η προσπάθεια είναι δική του, αυτοδεσμεύεται για την ενίσχυση της προσπάθειας και, μακροπρόθεσμα, εμπιστεύεται τη δυνατότητα της σχολικής μονάδας για εκσυγχρονισμό και προσαρμογή στα νέα δεδομένα. Αυτό σημαίνει ότι τα μέλη του διδακτικού προσωπικού αναλαμβάνουν το ρόλο του ερευνητή, του καινοτόμου, του αναπτυξιακού φορέα και του αυτοαξιολόγου.
Στο σκεπτόμενο και ανανεούμενο σχολείο, η παρώθηση για αλλαγή είναι εσωτερική και όχι εξωτερική. Η εσωτερική παρώθηση στηρίζεται σε γνήσιο ενδιαφέρον, στοχεύει στη βελτίωση και διαρκεί για όσο χρονικό διάστημα χρειάζεται. Η αξιολόγηση αυτού του είδους τονίζει το ψηλό επίπεδο επαγγελματικής ευσυνειδησίας αυτών που την αναλαμβάνουν, το συναίσθημα ευθύνης που πρέπει να δείχνουν οι εκπαιδευτικοί λειτουργοί απέναντι στο επάγγελμα τους και στην κοινωνία γενικότερα. Η προσέγγιση αυτή δείχνει ότι οι εκπαιδευτικοί ανταποκρίνονται αυτόβουλα και συστηματικά στα επαγγελματικά τους καθήκοντα και όχι σε πιέσεις του εξωτερικού περιβάλλοντος. Μιλάμε λοιπόν για αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας η οποία μπορεί να αναφέρεται σε διαφορετικά θέματα (π.χ. Αναλυτικό Πρόγραμμα, δεξιότητες διδασκαλίας, διδακτικές προσεγγίσεις) και σε διαφορετικά επίπεδα (άτομο, ομάδα, σχολική μονάδα ως σύνολο).
- Η ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΜΟΝΑΔΑΣ
Η Αυτοαξιολόγηση της Σχολικής Μονάδας συνιστά ένα καινοτόμο εγχείρημα υποστήριξης της αλλαγής δομών, διαδικασιών, σχέσεων και κουλτούρας στη σχολική μονάδα που βασίζεται στην αναγνώριση της σχετικής αυτονομίας των σχολείων και την ενίσχυση του βαθμού ελευθερίας των εκπαιδευτικών στην υλοποίηση του έργου τους. Περιλαμβάνει τη συστηματική συλλογή πληροφοριών, η οποία ξεκινά από το ίδιο το σχολείο και προορίζεται να αποτελέσει τη βάση για την αξιολόγηση της λειτουργίας του και τον βαθμό πραγμάτωσης των στόχων του, με σκοπό τη λήψη αποφάσεων βελτιωτικής δράσης. Έχει συστημικό και συστηματικό χαρακτήρα και συνδέεται με πολλούς αλληλοεξαρτώμενους παράγοντες, όπως είναι τα μέσα και οι πόροι (υποδομές, εξοπλισμός, μορφή και περιεχόμενο της σχολικής γνώσης, μέσα διδασκαλίας), οι οργανωτικές και διοικητικές δομές, οι εκπαιδευτικές διαδικασίες (μέθοδοι διδασκαλίας, παιδαγωγικές πρακτικές), οι ενισχυτικές πρωτοβουλίες (επιμορφωτικές δραστηριότητες, αντισταθμιστικές και υποστηρικτικές παρεμβάσεις) κ.ά.
Η αυτοαξιολόγηση του σχολείου υπηρετεί τρείς λογικές: τη λογική της λογοδότησης, τη λογική της αυτοβελτίωσης, και τη λογική της επαγγελματικής ανάπτυξης. Η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης προχωρεί μέσα από πέντε στάδια: την αποτίμηση του σχολικού έργου, τη συστηματική διερεύνηση ενός τομέα της σχολικής ζωής, τον σχεδιασμό της δράσης, την εφαρμογή του βελτιωτικού σχεδίου δράσης και την αξιολόγηση της δράσης. Βασικοί πυλώνες της αυταξιολόγησης είναι η εμπλοκή – συνέργεια των μελών της σχολικής κοινότητας, η διάδραση – σύμπραξη για αξιοποίηση της συλλογικής νοημοσύνης και η πραγματοποίησή της στα πλαίσια κανονιστικού – αναμορφωτικού ψυχολογικού συμβολαίου.
Η διαδικασία και τα αποτελέσματα της αυτοαξιολόγησης των σχολικών μονάδων, επηρεάζονται από τις ουσιώδεις διαφορές, ανισότητες και ασυμμετρίες (κοινωνικές, οικονομικές, πολιτισμικές, γεωγραφικές, υποδομών) ενώ τα αποτελέσματα της αυτοαξιολόγησης δεν προσφέρονται για συγκριτικού χαρακτήρα κατάταξη σχολείων της χώρας. Αντίθετα, η αυτοαξιολόγηση συνδέεται σε καταλυτικό βαθμό με ουσιαστικές αλλαγές στην κουλτούρα των ενδοσχολικών σχέσεων και την αναμόρφωση των εκπαιδευτικών πρακτικών στο σχολείο μέσα από μια συνεχή και δυναμική διαδικασία.
- Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΝΟΜΟΥ ΚΑΙ ΑΝΑΝΕΟΥΜΕΝΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ
Με την αυτοαξιολόγηση επιδιώκεται η διαμόρφωση «κουλτούρας αξιολόγησης» στα σχολεία, η οποία στηρίζεται στην παραγωγή και αξιοποίηση εκπαιδευτικών τεκμηρίων από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και συνδέεται με την εισαγωγή, την προώθηση και την εδραίωση ενός «πολιτισμού εμπιστοσύνης», που βασίζεται στην ανάπτυξη σχέσεων ευθύνης και συνεργασίας στο σχολείο και στην εκπαιδευτική κοινότητα. Η «κουλτούρα αξιολόγησης» στο σχολείο εισάγει, εμπεριέχει, αποτυπώνει και καθιερώνει στοιχεία συλλογικών διαδικασιών συνεργασίας, συνεκτίμησης και συναπόφασης, «αξιολόγησης ομοτέχνων», αξιολόγησης «από κάτω προς τα πάνω», εφαρμογής της «έρευνας δράσης», θεμελίωσης της ενδοσχολικής επιμόρφωσης .
Η αυτοαξιολόγηση δεν έχει στόχο τον έλεγχο, αλλά τη βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού έργου. Κινητοποιεί όλους τους παράγοντες της εκπαιδευτικής κοινότητας. Ενισχύει τις σχέσεις εμπιστοσύνης και αμοιβαιότητας. Προωθεί την αλλαγή της κουλτούρας του σχολείου. Παρέχει στους εκπαιδευτικούς τη δυνατότητα να συνειδητοποιήσουν τις ιδιαίτερες συνθήκες λειτουργίας του σχολείου. Εντοπίζει αδυναμίες, αποσαφηνίζει προβλήματα, δημιουργεί προϋποθέσεις για πρωτοβουλίες και ανάληψη καινοτόμων δράσεων, διαμορφώνει συνθήκες για βελτίωση των εκπαιδευτικών πρακτικών. Εμπεδώνει συνεργατικές συμπεριφορές, αναδεικνύει θετικές εκπαιδευτικές δραστηριότητες, διαχέει καλές πρακτικές και υποδεικνύει πεδία για αυτομόρφωση και επιμόρφωση. Καλλιεργεί τη συνευθύνη και την αυτοδέσμευση, καθώς εμπλέκει τους εκπαιδευτικούς σε κοινά αποφασισμένες δράσεις και τους δεσμεύει απέναντι σε δικούς τους σχεδιασμούς. Η υλοποίηση της αυτοαξιολόγησης βασίζεται στην ανάπτυξη ουσιαστικών σχέσεων επικοινωνίας, συνεργασίας και ανατροφοδότησης μεταξύ όλων των παραγόντων της εκπαιδευτικής κοινότητας και η θεωρητική της βάση στηρίζεται στην Οργανισμική και Κοινωνική Ψυχολογία.
Η σχολική μονάδα που εφαρμόζει αυτοαξιολόγηση αναγνωρίζει το επιστημονικό κύρος και τις δυνατότητες του εκπαιδευτικού. Λαμβάνει ως δεδομένη την παρώθηση του εκπαιδευτικού για ωρίμαση στην εργασία του και
για αυτοπραγμάτωση στο χώρο της εργασίας. Γι’ αυτό και δημιουργεί τις προϋποθέσεις, ώστε τα μέλη της υπηρεσίας να γίνουν φορείς της δικής τους ανάπτυξης, των συναδέλφων τους και της σχολικής μονάδας ως συνόλου. Έπειτα η διαδικασία λαμβάνει σοβαρά υπόψη το ψυχολογικό στοιχείο. Δίνει τη δυνατότητα στο διδακτικό προσωπικό να αισθανθεί ότι η βελτιωτική προσπάθεια είναι δική του, ότι η προσπάθεια που αρχίζει του ανήκει. Η συμμετοχή του προσωπικού είναι ουσιαστική σ’ όλες τις φάσεις της διαδικασίας, με αποτέλεσμα να δημιουργείται το συναίσθημα ότι αυτή προκύπτει από συναπόφαση και κανονιστική αναπροσαρμογή και όχι από εξουσιαστική επιβολή.
- ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Στις μέρες μας, η αυτοαξιολόγηση της σχολικής μονάδας, αποτελεί σημαντικό παράγοντα στην αναπτυξιακή πορεία προς ένα αυτόνομο και ανανεούμενο σχολείο. Η πολιτεία οφείλει να αξιοποιήσει πρωτίστως αυτόν τον τρόπο αξιολόγησης του έργου των εκπαιδευτικών και να διαθέσει τα απαραίτητα κονδύλια. Εκπαιδευτικά συστήματα που δεν παρακολουθούν, δεν καταγράφουν, δηλαδή δεν αξιολογούν την πορεία τους και τα αποτελέσματα αυτής της πορείας, αφού προηγουμένως καθορίζουν τους στόχους και τα μέσα επίτευξης τους, δεν μπορούν να χαρακτηριστούν καν συστήματα, δεν έχουν ταυτότητα, στίγμα και προσανατολισμό. Η αυτοαξιολόγηση δεν είναι αυτοσκοπός, είναι στρατηγική βελτίωσης της σχολικής μονάδας και ταυτόχρονα λογοδότησης. Στηρίζεται στη σύμπραξη και τη διάδραση και, ως εκ τούτου, συμβάλλει, στην ανάπτυξη των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτή (Θεοφιλίδης, 2014). Τα σχολεία με καλές πρακτικές αυτοαξιολόγησης είναι σε θέση να προσφέρουν καλύτερο αναλυτικό πρόγραμμα, να αξιοποιήσουν τον διαθέσιμο χρόνο μάθησης, να βελτιώσουν το σχολικό κλίμα και τις παιδαγωγικές και διδακτικές συμπεριφορές των εκπαιδευτικών, να εναρμονίσουν το εκπαιδευτικό πρόγραμμα με τις εκπαιδευτικές ανάγκες των μαθητών και να τους προσφέρουν καλύτερη υποστήριξη και καθοδήγηση. Η διαδικασία της αυτοαξιολόγησης ξεκινά εκ των εσω και συνιστά προσπάθεια αυτογνωσίας της σχολικής μονάδας.
Τσαπατσάρης Παναγίωτης
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- MacBeath G., Schratz M., Meuret D., Jakobsen L. (2004). Η αυτοαξιολόγηση στο ευρωπαϊκό σχολείο: Πως άλλαξαν όλα. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Ανδριανόπουλος Α., Καμαρινόπουλος Σ, Τζώνης Ν. (2007). Εργασία στην Οργάνωση και Διοίκηση της Εκπαίδευσης: «Η αξιολόγηση της σχολικής μονάδας, του εκπαιδευτικού και του εκπαιδευτικού έργου». Πάτρα.
- Θεοφιλίδης Χ. (2012). Σχολική Ηγεσία και Διοίκηση: Από τη γραφειοκρατία στη Μετασχηματιστική Ηγεσία. Αθήνα: Γρηγόρης.
- Θεοφιλίδης Χ. (2014). Αυτοαξιολόγηση Σχολείου: Τα σχολεία γνωρίζουν το σχολείο τους. Αθήνα: Γρηγόρης.
- Κασσωτάκη Μ. (2010). Η Αξιολόγηση της επιδόσεως των μαθητών. Αθήνα: Γρηγόρης.
- Ματσαγγούρας Η. (1998). Θεωρία της διδασκαλίας: Στοχαστικοκριτική προσέγγιση. Αθήνα: Gutenberg.
- Μπαγακης Γ. (2005). Αυτοαξιολόγηση σχολικής μονάδας: Από το έργο του Ιωσήφ Σολομών στις σημερινές προσπάθειες στην Ελάδα και αλλού. Αθήνα: Μεταίχμιο.
- Μπαγακης Γ., Δεμερτζή Κ., Σταμάτης Θ. (2007). Ένα σχολείο μαθαίνει: Η αυτοαξιολόγηση και η ανάπτυξη ενός σοχλείου στο πλαίσιο του Διεθνούς Προγράμματος Carpe Vitam. Leadership for Αθήνα: Λιβάνης.
- Μπουζάκης Σ.(1993) Συγκριτική Παιδαγωγική Αθήνα: Gutenberg.
- Πασιάς Γ., Λάμνιας Κ., Ματθαίου Δ., Δημόπουλος Κ., Παπαχρήστος Κ., Μερκούρης Σ. (2013). Η αυτοαξιολόγηση με μια ματιά: Αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Έργου της σχολικής μονάδας: Διαδικασία Αυτοαξιολόγησης (ΑΕΕ). Οκτωβριος 2013: ΥΠΑΙΘ/ΙΕΠ.
- Τζάνη Μ, Παμουκτσόγλου Α. (1997).Το Ελληνικό Εκπαιδευτικό Σύστημα. Ταυτόν και Αλλοτριομορφοδίαιτον , Αυτοέκδοση.
- Τζάνη Μ. (1983). Σχολική επιτυχία: ζήτημα ταξικής προέλευσης και κουλτούρας, Αθήνα: Γρηγόρης.
