Μια ανάλυση του τρόπου που ομοφοβία βλάπτει σοβαρά τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον.
της Ζαχαρένιας Καραθανάση
Νηπιαγωγός Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, Msc στις Σπουδές Φύλου, Υποψήφια Διδακτόρισσα Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Παν/μίου Αιγαίου, Μέλος της Ομάδας «Ομοφοβία στην Εκπαίδευση»
Τρία είναι τα βασικά σημεία στα οποία θα μπορούσαμε να εστιάσουμε, θέλοντας να αναφερθούμε στο θέμα της ομοφυλοφιλίας στο χώρο της Εκπαίδευσης:
- ο εκφοβισμός (bullying) και η παρενόχληση (harassment) που υφίστανται οι μαθήτριες και μαθητές αλλά και οι εκπαιδευτικοί με ομοερωτικό προσανατολισμό,
- ο αντίκτυπος αυτών των μορφών συμπεριφοράς στα ίδια τα άτομα και
- η ανυπαρξία θεμάτων σεξουαλικού προσανατολισμού στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών (Α.Π.Σ.) της Εκπαίδευσης.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση σημειώνει ότι «υπάρχουν σημαντικά στοιχεία διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού στα σχολεία, με βασικότερο τον ομοφοβικό εκφοβισμό».
Σύμφωνα με την Takács (2006) «στις έφηβες και τους έφηβους με «διαφορετικό» σεξουαλικό προσανατολισμό τίθενται όρια έκφρασης φύλου και συμπεριφοράς από τους-τις ομήλικους-ες, τους εκπαιδευτικούς, τους-τις φίλους-ες και τα μέλη της οικογένειας». Μελέτες και έρευνες Εθνικών Φορέων Ισότητας και Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) ΛΟΑΤ, σχετικά με την ομοφοβία και τις διακρίσεις στο χώρο της εκπαίδευσης, αποδεικνύουν ότι οι εκδηλώσεις ομοφοβίας είναι ένα σημαντικό πρόβλημα στο συγκεκριμένο χώρο σχεδόν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες (Hunt & Jensen, 2007).
Εξίσου σημαντικό ζήτημα όσον αφορά το υπό εξέταση αντικείμενο είναι και η «αορατότητα» των θεμάτων σεξουαλικού προσανατολισμού στα σχολεία, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε αρνητικές συνέπειες για την αυτοεκτίμηση των ΛΟΑΤ μαθητριών και μαθητών. Ηλεκτρονική έρευνα που διεξήχθη από ΛΟΑΤ ΜΚΟ όλων των κρατών – μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης δείχνει ότι το 65% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι τα Α.Π.Σ. «δε λαμβάνουν υπ’ όψη» ή «ασχολούνται ελάχιστα» με ζητήματα ΛΟΑΤ ατόμων (μη παραδοσιακές μορφές οικογένειας, σχέσεις, ρόλοι φύλων, σεξουαλικές προτιμήσεις). Σχετικές μελέτες επίσης δείχνουν ότι είναι ανεπαρκής η πληροφόρηση και η κατάρτιση τόσο στους-στις εκπαιδευτικούς όσο και στους-στις μαθητές-τριες σε θέματα ΛΟΑΤ (Pelleriaux & Van Ouytsel, 2003).
Τα περιστατικά βίας και σχολικού εκφοβισμού σε άτομα ΛΟΑΤ, εντός του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος, επηρεάζουν τις σχολικές επιδόσεις και την ευημερία γενικότερα των μαθητριών–μαθητών, οδηγώντας στην περιθωριοποίηση και συχνά την εγκατάλειψη του σχολείου. Οι σχολικές αρχές σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση δείχνουν ελάχιστη προσοχή σε αυτά τα ανησυχητικά φαινόμενα και οι εκπαιδευτικοί συχνά στερούνται της ευαισθητοποίησης, ενημέρωσης και απαραίτητης εκπαίδευσης για να μπορέσουν να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά τέτοιου είδους προβλήματα (European Union Agency for Fundamental Rights – FRA, 2008).
Ο ρόλος της Εκπαίδευσης στην καταπολέμηση της ομοφοβίας
Τα παιδιά εμφανίζουν την τάση να αντιλαμβάνονται τον περιβάλλοντα σε αυτά χώρο σαν να αποτελείται περισσότερο από ανθρώπους που διαφέρουν από αυτά και λιγότερο από ανθρώπους που τους μοιάζουν. Η τάση αυτή είναι σχεδόν απόλυτη σε παιδιά ηλικίας έως 6 ετών (δηλαδή κατά την είσοδό τους στο σχολείο) και λιγότερο άκαμπτη σε παιδιά ηλικίας 10-14 ετών. Το γεγονός αυτό αποτελεί λογική συνέπεια της νοητικής ανάπτυξης των παιδιών. Τα παιδιά αρχικά μαθαίνουν να βλέπουν τις διαφορές και αργότερα ανακαλύπτουν και κατανοούν τις ομοιότητες.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί η σημασία του γεγονότος ότι οι ενήλικες (γονείς και εκπαιδευτικοί) συνηθίζουν να τονίζουν συχνότερα στα παιδιά τις διαφορές (και πολλές φορές να περιορίζονται σε αυτές) και σπανιότερα τις ομοιότητες. Γνωρίζουμε ότι τα μικρά παιδιά δεν έχουν αντίληψη της σταθερότητας κάποιων γνωρισμάτων και αυτό αφορά ακόμη και φυσικά γνωρίσματα, για τα οποία δεν έχουν την αντίληψη ότι παραμένουν αναλλοίωτα. Η γνώση αυτού του γεγονότος έχει σημασία για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο τα παιδιά αντιλαμβάνονται τις κοινωνικές κατηγορίες και την ένταξη των ανθρώπων σε αυτές. Γι’ αυτό το λόγο η κατηγοριοποίηση ενός ατόμου εκ μέρους των παιδιών δεν είναι σταθερή. Επιπλέον οι στάσεις απέναντι σε κάποιες κατηγορίες ανθρώπων δε σταθεροποιούνται πριν σταθεροποιηθεί η αντίληψη για τη συγκεκριμένη κατηγορία. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα απέναντι σε εθνικές, θρησκευτικές, φυλετικές ή άλλες ομάδες ανθρώπων.
Τα παιδιά δεν έχουν σταθερές στάσεις, είτε θετικές είτε αρνητικές, πριν αναπτύξουν την πεποίθηση ότι η εθνική, θρησκευτική, φυλετική ταυτότητα αποτελεί σταθερό γνώρισμα των ανθρώπων. Κατανοούμε λοιπόν ότι η εκμάθηση των «ενδεδειγμένων στάσεων και συμπεριφορών» απέναντι σε ορισμένες κατηγορίες ανθρώπων δεν είναι αποτέλεσμα σχετικών βιωμάτων των παιδιών αλλά προηγούνται ακόμη και της τυχόν συνάντησής τους με άτομα της συγκεκριμένης κατηγορίας ή ακόμη και της ικανότητας αναγνώρισης των συγκεκριμένων ατόμων. Στη συμπεριφορά των ενηλίκων οφείλεται η πρώτη αρνητική καταγραφή των διαφορών στον παιδικό νου (Τσιάκαλος, 2000).
Αποτελέσματα των παραπάνω παρουσιάζονται σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε από τις Δεληγιάννη-Κουιμτζή και Ρέντζη (1997-98) σε μαθητές και μαθήτριες της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, στο πλαίσιο ερευνητικού Ευρωπαϊκού Προγράμματος με θέμα «Διευρύνοντας τις ανδρικές ταυτότητες στην εφηβεία». Τα νεαρά άτομα του δείγματος, σε ερώτημα σχετικό με τις απόψεις τους για την ομοφυλοφιλία ως μορφή σεξουαλικής έκφρασης, για τις εμπειρίες τους σχετικά με άλλα ομοφυλόφιλα άτομα και για τον τρόπο με τον οποίο ο κοινωνικός τους περίγυρος αντιμετωπίζει το θέμα αυτό, αποδεικνύουν ξεκάθαρα ότι το σχολείο αποτελεί πλαίσιο εκδήλωσης ομοφυλοφοβικής συμπεριφοράς.
Όταν ένας έφηβος ή μία έφηβη γίνεται αντιληπτός-ή ως ομοφυλόφιλος ή λεσβία εντός του σχολικού πλαισίου, απομονώνεται και αντιμετωπίζεται εχθρικά (χρήση προσβλητικών εκφράσεων, απομόνωση, περιθωριοποίηση, σωματική και λεκτική βία και πολύ συχνά ετικετοποίηση). Σημαντικός παράγοντας για την αποφυγή ή τουλάχιστον τη μείωση αυτού του είδους συμπεριφορών από πλευράς μαθητών-τριών είναι ο τρόπος αντιμετώπισης του θέματος από την κοινότητα των εκπαιδευτικών. Οι ίδιοι οι μαθητές και μαθήτριες της έρευνας περιγράφουν εκδηλώσεις ρατσιστικών συμπεριφορών και περιστατικά διακριτικής μεταχείρισης από τους καθηγητές και τις καθηγήτριές τους εναντίον ομοφυλόφιλων ατόμων στο σχολικό πλαίσιο.
Αποτέλεσμα τέτοιου είδους συμπεριφορών είναι η δημιουργία μιας «θεσμικής ομοφυλοφοβίας» από το ίδιο το σχολικό σύστημα. Αντίθετα, οι εκπαιδευτικοί, υιοθετώντας διαφορετικού είδους συμπεριφορές θα μπορούσαν να παρέμβουν θετικά, βοηθώντας στη δημιουργία ενός σωστού χώρου διαμόρφωσης των ταυτοτήτων φύλου (βασικός ρόλος του σχολείου), προασπιζόμενοι ουσιαστικά την ιδέα της ισότητας και της διασφάλισης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων (Δεληγιάννη-Κουιμτζή & Ρέντζη, 2004). Πολλοί φοβούνται πως δημιουργώντας ένα αποδεκτό για τα ομοφυλόφιλα άτομα περιβάλλον στο χώρο του σχολείου, ενθαρρύνουν την ομοφυλοφιλία.
Κάτι τέτοιο φυσικά δεν υποστηρίζεται από σχετικές έρευνες. Η πληροφόρηση δεν προκαλεί ούτε ενθαρρύνει ομοφυλόφιλες συμπεριφορές (Στογιαννίδου, 2004). Όπως αναφέρει η Παπαζήση (2004) «Χρειάζονται ράγες για να κινηθεί το τρένο, χωρίς ράγες δεν κουνιέται. Αλλά το ότι υπάρχουν ράγες, δε σημαίνει ότι περνάει το τρένο, ότι έχουμε καλή συγκοινωνία. Για να λειτουργήσει αυτό που λέμε ισότητα, θα πρέπει να αλλάξουν οι κοινωνικές αντιλήψεις. Δε μας φτάνει το νομικό πλαίσιο, οι ράγες. Το νομικό πλαίσιο αλλού υπάρχει, αλλού δεν υπάρχει. Εκείνο που χρειαζόμαστε είναι να κινείται το τρένο, οι προσωπικές μας αντιλήψεις, οι οποίες θα αλλάξουν πρώτα και κύρια μέσα από την εκπαίδευση, η οποία θα απομακρύνει από πάνω μας όλες τις προκαταλήψεις, πράγμα που έχει συμβεί σε άλλους τομείς π.χ. τον τομέα της ελευθερίας. Αν δεν ξεκινήσουμε από την εκπαίδευση δε θα φτάσουμε ποτέ σε μια πραγματική ισότητα, η οποία είναι κοινωνική αντίληψη, δεν είναι νομική, και πιστεύω ότι αυτό είναι το ζητούμενο» (Παπαζήση, 2004).
Όσον αφορά την αντίληψη των εκπαιδευτικών για το θέμα της ομοφυλοφιλίας, υπάρχουν ποιοτικά ερευνητικά δεδομένα σε δημοτικά σχολεία, τα οποία δείχνουν ότι γενικότερα οι εκπαιδευτικοί θεωρούν το θέμα της ομοφυλοφιλίας ως «μη φυσιολογικό», «ανωμαλία», «διαταραχή και αρρώστια», «παραβίαση της ετεροσεξουαλικής κανονικότητας» και θεωρούν ότι οι ομοφυλόφιλοι χρειάζονταν τη συμπόνια των συνανθρώπων τους. «Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί αποτελούν σημαντικούς πολιτισμικούς χώρους, μέσα στους οποίους κατασκευάζονται, αναπαράγονται και βιώνονται νοήματα και πρακτικές που αφορούν τη σεξουαλικότητα και το φύλο μέσω των αναλυτικών προγραμμάτων, των σχολικών εγχειριδίων και του παραπρογράμματος, οι γνώσεις, αλλά, πολύ περισσότερο, οι στάσεις των μελλοντικών εκπαιδευτικών γύρω από το ζήτημα της ομοφυλοφιλίας ανδρών και γυναικών φαίνεται να είναι καθοριστικές, καθώς αναμένεται να επηρεάσουν την ενασχόληση ή μη με αυτά τα θέματα αλλά και τον τρόπο προσέγγισής τους» (Πολίτης, 2006).
Σε επίπεδο Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, υπάρχουν αποτελέσματα έρευνας που διενεργήθηκε σε 111 φοιτητές–τριες του Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, σχετικά με τη στάση τους απέναντι στο θέμα της ομοφυλοφιλίας. Ο μέσος όρος των ερωτηθέντων παρουσιάζει μέτρια αρνητική τάση, γεγονός όμως που δε μπορεί να γενικευτεί λόγω του περιορισμένου πληθυσμού της μελέτης. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι στάσεις των φοιτητριών είναι περισσότερο αρνητικές για τους ομοφυλόφιλους άνδρες παρά για τις λεσβίες (Γρηγορόπουλος, Παπαχαρίτου, Μωραίτου, 2010).
Ομάδα «Ομοφοβία στην Εκπαίδευση»
Η «Ομοφοβία στην Εκπαίδευση» δημιουργήθηκε το φθινόπωρο του 2009 και είναι μια πρωτοβουλία ατόμων που ασχολούνται με το παιδί και τον-την έφηβο-η (εκπαιδευτικοί, ψυχολόγοι, κοινωνιολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, παιδοψυχίατροι).
Η Ομάδα υποστηρίζει τις θέσεις κατά του ρατσισμού, των διακρίσεων, της περιθωριοποίησης και του κοινωνικού αποκλεισμού, όπως αυτές διατυπώνονται στο Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο Χάρτη Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ.
Ειδικότερα μας απασχολούν τα ανθρώπινα δικαιώματα που αφορούν την ελευθερία έκφρασης σεξουαλικής ταυτότητας και ταυτότητας φύλου, καθώς και την ισότητα φύλων. Η εκδήλωση ομοφοβικών και τρανσφοβικών συμπεριφορών εντός του σχολικού περιβάλλοντος είναι ζήτημα όλων μας (εκπαιδευτικών, παιδιών, οικογένειας, Πολιτείας).
Οι στόχοι της Ομάδας συνοψίζονται σε τρεις άξονες:
- Η εσωτερική δουλειά. Μελέτη και εμβάθυνση θεωρητικών θεμάτων, επεξεργασία εμπειριών των μελών της Ομάδας.
- Η ενεργή συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Επικοινωνία με φορείς που ασχολούνται με το παιδί, δικτύωση με άλλες ομάδες, συμμετοχή σε εκδηλώσεις.
- Η οργάνωση και εξωτερίκευση των σκέψεων των μελών της Ομάδας. Δημιουργία ιστοσελίδας, δημιουργία βάσης με εκπαιδευτικό και πληροφοριακό υλικό (δραστηριότητες – βιωματικά εργαστήρια), που θα απευθύνεται κυρίως σε εκπαιδευτικούς και άτομα που ασχολούνται με το παιδί, στοχευμένες παρεμβάσεις.
Ο ομοφοβικός σχολικός εκφοβισμός (homophobic bullying) σε gay μαθητές και λεσβίες μαθήτριες αποτελεί το μεγάλο μυστικό των ελληνικών σχολείων, που ξεκινά ή βρίσκει αφορμές σε προκαταλήψεις και στερεότυπα γύρω από τη διαφορετικότητα και χρόνια τώρα αποσιωπάται.
Ως Ομάδα θεωρούμε πως το σημαντικότερο μέσο αλλαγής των στερεοτυπικών αντιλήψεων της κοινωνίας μας είναι η εκπαίδευση. Όχι όμως η στείρα εκπαίδευση που έχει σα βασικό σκοπό την απλή μετάδοση γνώσεων, αλλά μια ευαισθητοποιημένη εκπαίδευση, η οποία αντιλαμβάνεται την κοινωνική πραγματικότητα, προωθεί την ισότητα, αναγνωρίζει την αναγκαιότητα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, παρουσιάζει πρότυπα, δίνει ορατότητα και αφήνει χώρο στο «διαφορετικό». Η ανεκτικότητα σε θέματα ομοφυλοφιλίας και η καταπολέμηση της ομοφοβίας μπορούν να καταπολεμηθούν μόνο με αυτή τη μορφή εκπαίδευσης.
Η Ομάδα έχει συμμετάσχει στο Φεστιβάλ Υπερηφάνειας (Athens Gay Pride) με δικό της περίπτερο, σε Συνέδρια και Σεμινάρια (με εκπροσώπηση από μέλη της) και τα τελευταία δύο χρόνια διενεργεί έρευνα σχετιζόμενη με ομοφοβικά περιστατικά ατόμων κατά τη διάρκεια της σχολικής τους ζωής.
Ανοίγουμε ένα θέμα που θεωρείται ταμπού, επιθυμούμε να το κρατήσουμε ανοιχτό και προσπαθούμε να το προωθήσουμε για δημόσιο προβληματισμό.
Η Ομάδα είναι ανοιχτή και προσκαλούμε να συμμετάσχουν άτομα όλων των σχετιζόμενων ειδικοτήτων.
e-mail: info@omofovia.gr, omofovia@hotmail.com
Στο ερώτημα «Τι διαφορά μπορεί να κάνει μια Ομάδα εκπαιδευτικών;» τα μέλη της Ομάδας απάντησαν: «Σπάει το ταμπού. Δημιουργείται το παράδειγμα. Φέρνουμε στο προσκήνιο ένα θέμα που η κοινωνία θέλει να κρατάει ανύπαρκτο». Αυτό απλά και μόνο του είναι σημαντικό. Δεν είμαστε εμείς αυτοί που θα πάρουν τις αποφάσεις ή που θα δώσουν λύσεις. Εμείς απλά νομιμοποιούμε, πρώτα μέσα μας και ύστερα κοινωνικά, το άνοιγμα του θέματος και μια σοβαρή συζήτηση για αυτό. Τα προβλήματα ενδοσχολικής βίας ξεκινούν ή βρίσκουν αφορμές σε προκαταλήψεις και στερεότυπα γύρω από τη διαφορετικότητα».
Η Εκπαιδευτική πραγματικότητα της Ελλάδας σήμερα: πόσο έτοιμος είμαστε ως λαός να εκπαιδευτούμε και να εκπαιδεύσουμε σε θέματα ομοφυλοφιλίας;
Δεν είναι λίγες οι φορές που διαβάζουμε ως επιχείρημα κατά της ομοφοβίας ότι η ελευθερία των ομοφυλοφίλων είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη. Σαφώς και όλοι οι δημοκρατικοί άνθρωποι συμφωνούν με αυτό: είναι δικαίωμα και πρέπει να είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο Αλήθεια όμως, πότε στην ιστορία μειονότητα κατάφερε να προστατεύσει μόνη της τον εαυτό της; Εάν δεν επιχειρηθεί μία προσπάθεια υπεράσπισής της σε εθνικό επίπεδο, η θεωρία περί συνταγματικότητας και δικαιωμάτων μένει απλά θεωρία. Και επειδή «Όλα είναι θέμα Παιδείας» γίνεται κατανοητό ότι η Εκπαίδευση είναι αυτή που αποτελεί το πρώτο και βασικότερο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση.
Στις 27 Ιουνίου 2010 (τελευταία ημέρα του Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης) η μαθητική ομάδα «Οι Κυρίες της Αυλής» παρουσίασε ένα βίντεο με αποσπάσματα από μαγνητοσκοπημένες απαντήσεις μαθητών, στους οποίους υποβλήθηκαν ερωτήματα σχετικά με την ομοφυλοφιλία και την ομοφοβία.
Στην ερώτηση «Γνωρίζετε ότι ο Καβάφης ήταν ομοφυλόφιλος; Πιστεύετε ότι θα έπρεπε να διδασκόμαστε τα ερωτικά του ποιήματα στο σχολείο;» οι μαθητές και μαθήτριες απάντησαν πολλές φορές με τον ίδιο τρόπο: «Δε μας ενδιαφέρει τι έκανε ο Καβάφης στο κρεβάτι του, έτσι κι αλλιώς ήταν μέγιστος». Και μόνο αυτή η φράση αντανακλά τη στάση των παιδιών και ίσως να μπορούσαμε να την ονομάσουμε «στάση της καλής πρόθεσης». Γιατί το άτομο που την υιοθετεί έχει μάθει ότι δεν πρέπει να είναι ρατσιστής και έχει την πρόθεση να απαντήσει «μη ρατσιστικά». Έχει φοιτήσει στο ελληνικό σχολείο από τα τέλη της δεκαετίας του ’90 και μετά, σε ένα σχολείο δηλαδή που προσπαθεί με διάφορους τρόπους να είναι πολιτικά ορθό, που έχει κολλημένες στους διαδρόμους του αφίσες με αγκαλιασμένα λευκά και μαύρα παιδάκια και που διδάσκει ότι «δεν κρίνουμε τον άλλο γι’ αυτό που είναι».
Τι σημαίνει όμως δεν κρίνουμε τον άλλο για αυτό που είναι; Μήπως τελικά αυτό αποτελεί μια εντελώς κενή φράση, μια φράση πάνω στην οποία θεμελιώνεται ένας δεύτερης γενιάς ρατσισμός, ένας ρατσισμός της ανεκτικότητας αλλά της μη αποδοχής; Κι αυτό φαίνεται στην περίπτωση του Καβάφη. «Δεν κρίνουμε λοιπόν τον Καβάφη για αυτό που είναι. Μας ενδιαφέρει τι έκανε στο γραφείο του και όχι στην κρεβατοκάμαρά του. Θέλουμε να μπούμε στο σπίτι του Καβάφη από το παράθυρο του γραφείου του, χωρίς να περάσουμε καθόλου από την κρεβατοκάμαρα. Θέλουμε να προσπεράσουμε, να ανεχτούμε και όχι να αποδεχτούμε την ομοφυλοφιλία του, λόγω και μόνο της αξίας του ποιητικού του έργου. Προτείνουμε δηλαδή στον Καβάφη μια ανταλλαγή, μας δίνει τις «Θερμοπύλες» ή την «Ιθάκη» κι εμείς ανεχόμαστε την ομοφυλοφιλία του σαν ένα είδος ποιητικής άδειας» (Μπαρτσίδη, 2010).
Η απάντηση της Ιωάννας Μπαρτσίδη, μαθήτριας Λυκείου, αλλά και άλλες παρόμοιες αποδεικνύουν πως οι μαθητές και μαθήτριες είναι έτοιμοι-ες να εξαλείψουν το φαινόμενο της ομοφοβίας από το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Το θέμα είναι εάν τελικά και οι εκπαιδευτικοί και γενικά η κοινωνία είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο.
Το ίδιο συμβαίνει και με τα κείμενα της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας που αναφέρονται σε ομοφυλοφιλικές σχέσεις. Αν και εφόσον συζητηθεί το θέμα, αυτό γίνεται πάντα με διευκρίνιση όπως: «οι αρχαίοι Έλληνες ήταν μεγάλοι κι ας είχαν αυτά τα γούστα». Τι θα πει «κι ας είχαν αυτά τα γούστα»; Ότι θα πει και «δεν κρίνουμε τον άλλο γι’ αυτό που είναι». Δημιουργούμε μια ανταλλακτική σχέση. Παίρνουμε από τον Πλάτωνα αυτό που θέλουμε να μας δώσει, το επονομαζόμενο «μεγαλείο», και σε αντάλλαγμα ανεχόμαστε τις ομοφυλοφιλικές σχέσεις, τα επονομαζόμενα «γούστα».
Έτσι η «στάση της καλής πρόθεσης» γίνεται «στάση της ανταλλαγής». Σύμφωνα με τα λεγόμενα ενός άλλου μαθητή «Τα ποιήματα που διδάσκονται στο σχολείο πρέπει να είναι καθαρά εκπαιδευτικού περιεχομένου». Φυσικά και πρέπει να είναι εκπαιδευτικού περιεχομένου, συνεπώς να μας παρέχουν παιδεία. Να μας μαθαίνουν τον κόσμο ενός ποιητή, το πνεύμα μιας εποχής. Να κρίνουν τον άλλον γι’ αυτό που είναι. Για όλο αυτό που είναι. Πρέπει δηλαδή να μας βάζουν στο σπίτι του Καβάφη και όχι μόνο στο γραφείο του (Μπαρτσίδη, 2010).
Επίλογος
Η αποσιώπηση και η αντιμετώπιση θεμάτων ΛΟΑΤ με παθητικότητα μέσα στο ελληνικό σχολείο αποδεικνύει περίτρανα πως φράσεις όπως «τα πάντα είναι θέμα παιδείας» τείνουν να μείνουν κενό γράμμα.
Χρειάζεται μία ολοκληρωτική αναπροσαρμογή του εκπαιδευτικού μας συστήματος με συμπερίληψη όλων των «μειονοτήτων» και όχι επιλεκτικά κάποιων (μετανάστες, παλλινοστούντες, ρομά) στα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών.
Χρειάζεται επανεκπαίδευση όλων των εκπαιδευτικών, χώρος στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, βιωματικά σεμινάρια σχετικά με θέματα ομοφοβίας και αντιμετώπισής της. Γιατί είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει ομόφυλο παιδί μέσα στην τάξη, είτε υπάρχει είτε δεν υπάρχει ομοφυλόφιλος ή λεσβία εκπαιδευτικός στο σχολείο, το θέμα της ομοφυλοφιλίας και του λεσβιασμού είναι πλέον κομμάτι της καθημερινότητάς μας. Και όσο γρηγορότερα το συνειδητοποιήσουμε τόσο λιγότεροι μαθητές και μαθήτριες θα θυματοποιούνται μέσα στα σχολεία μας. Η Πολιτεία είναι αυτή η οποία έχει πρωτίστως χρέος να καταπολεμήσει τις διακρίσεις και να εξασφαλίσει την ισότητα, αρχής γενομένης από το χώρο του σχολείου, αγκαλιάζοντας τους «διαφορετικούς» μαθητές και μαθήτριες και αναγνωρίζοντάς τους το δικαίωμα της ελεύθερης έκφρασης του σεξουαλικού τους προσανατολισμού. Γιατί μόνο τότε θα μπορούμε να μιλάμε για υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και για ένα πραγματικά δημοκρατικό σχολείο. «Οι διάφορες «ανισότητες» της εκπαίδευσης είναι δυνατό να αντιμετωπιστούν μόνο μέσα στα πλαίσια ενός σχολείου το οποίο έχει το ίδιο κατανοήσει ότι δεν αποτελεί έναν κοινωνικά προσδιορισμένο θεσμό αλλά μια συγκεκριμένη σύνθεση τόπων, χώρων και ευκαιριών μάθησης» (Arnot, 2004).
Βιβλιογραφία
Ελληνική
• Γρηγορόπουλος, Ηλίας, Παπαχαρίτου, Σταμάτης, Μωραΐτου, Μάρθα (2010). Προσαρμογή της κλίμακας καταγραφής στάσεων απέναντι σε ομοφυλόφιλες γυναίκες και άνδρες στην ελληνική γλώσσα. Αθήνα: Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής.
• Δεληγιάννη-Κουιμτζή, Βασιλική & Ρέντζη, Σοφία (2004). «Ο Θεός έπλασε τον άνδρα και τη γυναίκα…. Απόψεις και στάσεις εφήβων για την ομοφυλοφιλία και την ομοφοβία». Στο Ομοφυλοφιλία – ομοφυλοφοβία. Το φύλο και η συμπεριφορά του (επιμ. Παπαζήση Θεοφανώ – Χατζητρύφων Νίκος – Κτενίδης Θόδωρος). Αθήνα: εκδ. Επίκεντρο.
• Μπαρτσίδη, Ιωάννα (2010). Η κρεβατοκάμαρα του Καβάφη. Ανασύρθηκε από https://blogs.sch.gr/tgiakoum/archives/8181
• Παπαζήση, Θεοφανώ (2004). «Συζήτηση». Στο Ομοφυλοφιλία – ομοφυλοφοβία. Το φύλο και η συμπεριφορά του (επιμ. Παπαζήση Θεοφανώ – Χατζητρύφων Νίκος – Κτενίδης Θόδωρος). Αθήνα: εκδ. Επίκεντρο.
• Πολίτης, Φώτης (2006). Οι ανδρικές ταυτότητες στο σχολείο: ετεροσεξουαλικότητα, ομοφυλοφοβία και μισογυνισμός. Αθήνα: εκδ. Επίκεντρο.
• Στογιαννίδου, Αριάδνη. (2004). «Παροχή ψυχολογικών υπηρεσιών στον ομοφυλοφιλικό κόσμο». Στο Ομοφυλοφιλία – ομοφυλοφοβία. Το φύλο και η συμπεριφορά του (επιμ. Παπαζήση Θεοφανώ-Χατζητρύφων Νίκος-Κτενίδης Θόδωρος). Αθήνα: εκδ. Επίκεντρο.
• Τσιάκαλος, Γιώργος (2000). Οδηγός αντιρατσιστικής εκπαίδευσης. Αθήνα: εκδ. Ελληνικά Γράμματα.
Ξενόγλωσση
• Arnot, M. (2004). Διαδικασίες Αναπαραγωγής του Φύλου. Εκπαιδευτική θεωρία και φεμινιστικές πολιτικές. Αθήνα: Μεταίχμιο.
• European Union Agency for Fundamental Rights (FRA) (2008). Homophobia and Discrimination on Grounds of Sexual Orientation and Gender Identity in the EU Member States – Part II: The Social Situation. Retrieved from https://www.fra.europa.eu/fraWebsite/attachments/FRAhdgso_report-part2_en. pdf
• Hunt, Ruth, Jensen, Johan (2007). The Experiences of Young Gay People in Britain’s Schools: The School Report. Retrieved from https://www.fra.europa.eu /fraWebsite/attachments/FRAhdgsoreport-art2en.pdf
• Pelleriaux, Koen & Van Ouytsel, Jeff (2003). De houding van Vlaamse scholieren tegenover holebiseksualiteit’, Antwerp. Universiteit Antwerpen. Retrieved from https://www.fra.europa.eu /frawebsite/attachments/FRA_hdgso _reporudyt-part2_en.pdf
• Takács, Judit (2006). Social Exclusion of young lesbian, gay, bisexual and transgender (LGBT) people in Europe. Brussels: ILGA-Europe and IGLYO. Retrieved from https://www.fra.europa.eu/frawebsite/attachments/FRA_dgso_ report-part2_en.pdf
