«Το να μεταφράσει κανείς σπουδαίους συγγραφείς είναι σα να γίνεται ο ίδιος σπουδαίος μέσα από το έργο του άλλου», δηλώνει στη συνέντευξη που παραχώρησε στην «Αττική free press» η κα Μαρία Παπαδήμα, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Γαλλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στην Μαρίνα Προβατίδου, εικαστικό
Με κύρια πεδία των επιστημονικών της ενασχολήσεων τη γαλλόφωνη λογοτεχνία και τη λογοτεχνική μετάφραση, η κα Παπαδήμα έχει μεταφράσει έργα των Οκτάβιο Πας, Σάμουελ Μπέκετ, Κώστα Αξελού, Μπλαιζ Σαντράρ, Μπαλζάκ και Φιλίπ Νεμό. Το 2008 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης για το έργο «Το βιβλίο της ανησυχίας» του Φερνάντο Πεσσόα.
Πως έγινε η συνάντηση με τον Πεσσόα;
«Στη Γαλλία, στο κέντρο Πομπιντού, τη δεκαετία του ”80, από μια μεγάλη έκθεση που έγινε τότε, καθώς συμπληρώνονταν 100 χρόνια από τη γέννησή του. Αποφάσισα να μάθω πορτογαλικά και να τον μεταφράσω κάποτε. Την ίδια εποχή πήγα και στη Λισσαβώνα ένα ταξίδι».
Πώς ο Πεσσόα, που έζησε 100 χρόνια πριν, είναι επίκαιρος;
«Η σκέψη του ανατέμνει την ανθρώπινη ύπαρξη, ο νους του είναι οξυδερκής. Η ανθρώπινη ύπαρξη δεν αλλάζει λόγω των πολιτικών και ιστορικών γεγονότων. Οπότε αυτός, που είναι ένας πολύ καλός ανατόμος της ανθρώπινης ψυχής, όποια εποχή και να έχει γράψει, είναι επίκαιρος πάντα».
Ποιά είναι τα στοιχεία εκείνης της εποχής, που μοιάζουν με τη σημερινή εποχή;
«Οι αρχές του 20ου αιώνα στην Πορτογαλλία χαρακτηρίζονται από μια οικονομική και πολιτική κρίση. Είναι μια εποχή αντίστοιχη με τη σημερινή. Η διάχυση της πληροφορίας σήμερα, το ότι γνωρίζουμε για το τι συμβαίνει παντού, αυτή είναι η διαφορά από τότε. Ο Πεσσόα είναι μια ξεχωριστή, ιδιαίτερη προσωπικότητα, έχει ζήσει τα παιδικά του χρόνια στην Αφρική, δεν είναι ένας απομονωμένος Πορτογάλος να κοιτάζει την αυτοκρατορία που δεν υπάρχει πια. Αντίθετα είναι στραμμένος προς τη Δύση, παρακολουθεί την επιστήμη και τη φιλοσοφία της εποχής, όπως εξελίσσονται στον Δυτικό κόσμο».
Τι τον είχε επηρεάσει από τα πολιτικά και ιστορικά γεγονότα της εποχής του;
«Τον επηρεάζει η πολιτική αστάθεια και η ακυβερνησία, για αυτό γράφει και ποιήματα εθνικιστικά. Έγραφε με 72 ονόματα και διάλεγε διαφορετικό τρόπο γραφής κάθε φορά».
Θα μπορούσαμε να το συσχετήσουμε με τη σημερινή εποχή, με τον άνθρωπο που χρησιμοποιεί πολλά προφίλ και ονόματα.
«Έχεις δίκιο που το παραλληλίζεις.Ο Πεσσόα το έκανε από την ανάγκη να ερμηνεύσει τον κόσμο και δεν ήθελε να τον ερμηνεύσει κάτω από ένα πρίσμα, αλλά από πολλά. Ερμηνεύει το ίδιο γεγονός από διαφορετικές σκοπιές, δηλαδή όταν διαβάζουμε τα βιβλία του καταλαβαίνουμε να τον απασχολούν τα ίδια θέματα, κάνοντας μια διαφορετική ερμηνεία και θεωρώντας ότι μόνο έτσι μπορεί να αγκαλιάσει το σύμπαν. Ένας στίχος λέει “γίνε πολλαπλός σαν το σύμπαν”. Για τη σημερινή κατάσταση προσπαθώ να είμαι έξω από αυτήν για να μην σκέφτομαι και να καταθλίβομαι. Οφείλεται σε μια απληστία των αγορών και των τραπεζών, που αυτό το μεταφέρουν και στους ανθρώπους. Δηλαδή, όλοι είναι στο κυνήγι του χρήματος και όχι της ουσίας της ζωής, της ποίησης και των πραγμάτων που σε κάνουν να ζεις μια πλήρη ζωή. Τελικά, όσα πράγματα και να έχεις, δε γεμίζει η ζωή με αυτά. Δεν χρειάζεται να ταξιδέψει κανείς, η ψυχή του έχει πάει και στην Κίνα και παντού και δεν έχει ανάγκη να πάει πουθενά ο ίδιος. Φταίει η σημερινή ανθρώπινη συνθήκη που οδήγησε σε λάθος διαδρομές αναζήτησης της ευτυχίας».
Τι σημαίνει μεταφράζω;
«Η μετάφραση για μένα είναι γραφή εκ του ασφαλούς. Όταν κανείς γράφει καλά, αλλά του λείπει η έμπνευση για να μεταφράσει ένα έργο, έχει όλα τα άλλα συστατικά του γράφω καλά, γνωρίζω καλά τις γλώσσες, έχω καλή έκφραση, έχω το θεωρητικό υπόβαθρο για να καταλάβω το πως πρέπει να μεταφράσω.Το να μεταφράσει κανείς σπουδαίους συγγραφείς είναι σα να γίνεται ο ίδιος σπουδαίος μέσα από το έργο του άλλου, δηλαδή το αποτέλεσμα είναι ένα έργο γραμμένο στα ελληνικά, που ποτέ όμως δεν είναι δικό του, ενώ αυτός έχει μεσολαβήσει στην αλλαγή της γλώσσας».
Η εμπειρία της ζωής είναι σημαντική για την μετάφραση;
«Χρειάζεται ένας συνδυασμός πραγμάτων και εμπειριών ζωής πολύ περισσότερο από το να ξέρεις να μιλάς καλά μια γλώσσα. Δε μπορείς να μεταφράσεις όταν είσαι 20-25 ετών, χρειάζονται ωριμότητα, κάθε λογής γνώσεις και ταξίδια. Μου έχει τύχει να έχω φοιτητές, οι οποίοι να είναι πολύ καλοί στη γλώσσα και να είναι οι χειρότεροι στη μετάφραση, γιατί δεν έχουν ζήσει».
Ποιός είναι ο ευτυχισμένος άνθρωπος;
«Το πιο σημαντικό είναι να κάνει κανείς αυτό που θέλει στη ζωή του. Ευτυχισμένος είναι αυτός που είναι περίεργος και ανοιχτός στον κόσμο, αυτός που ανησυχεί με καλό τρόπο. Έτσι έχοντας περιέργεια φθάνεις στο επόμενο στάδιο που είναι να επιθυμείς πράγματα. Αν δεν έχεις περιέργεια και είσαι κλεισμένος στον δικό σου κόσμο δεν επιθυμείς τίποτα πέρα από αυτά που σου προβάλλουν οι κοινοί δρόμοι ζωής. Μόνο όταν είσαι περίεργος και ανοιχτός βλέπεις πράγματα που επιθυμείς, εργάζεσαι για αυτό και δέχεσαι πράγματα».
Ποιό είναι το μήνυμα της εποχής μας;
«Ξανα-ανακαλύψτε τον κόσμο και την ψυχή του ανθρώπου. Μπροστά στα αδιέξοδα στα οποία βρισκόμαστε, αντί να χτυπιόμαστε επάνω τους, να κάνουμε πίσω και να δούμε πώς μπορούμε να αλλάξουμε τον τρόπο σκέψης μας».
