Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί «καθαρίζονταν» πνευματικά και σωματικά και αποτελεί ημέρα νηστείας αλλά και αργίας…
Η βόλτα στην εξοχή εκείνη την ημέρα, ονομάζεται «κούλουμα» και περιλαμβάνει το πέταγμα του χαρταετού. Τα κούλουμα από τόπο σε τόπο γιορτάζονται διαφορετικά, με ιδιαίτερες και παραδοσιακές εκδηλώσεις, αλλά και διάφορα έθιμα.
Ας δούμε μερικά από τα έθιμα που γιορτάζονται την Καθαρά Δευτέρα:
Το έθιμο του Αγά στα Μεστά και σε άλλα χωριά της Χίου
Σε πολλά χωριά (Μεστά, Πυργί, Λιθί, Ολύμποι, Λαγκάδα), τηρείται κάθε χρόνο την Καθαρά Δευτέρα το παραδοσιακό έθιμο του Αγά, που ξεκίνησε από τον καιρό της Τουρκοκρατίας και σατιρίζει τις τότε δίκες των Τούρκων. Ο αγάς , ο αυστηρός Τούρκος δικαστής, ορίζεται από τους κατοίκους. Η προετοιμασία για το έθιμο ξεκινάει από το πρωί και στη συνέχεια εισέρχεται στην κεντρική πλατεία πάνω σε ένα γαϊδουράκι ο αγάς και ο εισαγγελέας ρίχνοντας κομφετί. Με βάση τις ποινές ο καθένας «υποχρεούται» να δώσει χρήματα, που προορίζονται για τον πολιτιστικό σύλλογο, ενώ καμιά φορά συμπεριλαμβάνεται και ο «ακάβαλος», χτυπήματα με ένα πλαστικό ρόπαλο!
Ο “Φανός” της Κοζάνης
Η κοζανίτικη Αποκριά είναι το πιο γνήσιο, λαϊκό και αυθεντικό έθιμο της πόλης. Ένα ζωντανό έθιμο που στηρίζεται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων, αναβιώνοντας μια παράδοση, οι ρίζες της οποίας χάνονται στα βάθη του χρόνου. Γλέντι και ξεφάντωμα με φαγητό, κρασί, χορό, τραγούδι και αθυροστομία χωρίς όρια είναι τα χαρακτηριστικά των εκδηλώσεων.
«Οι Φανοί» είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις διάφορες γειτονιές της Κοζάνης και οι ντόπιοι τραγουδούν αποκριάτικα τραγούδια (στο τοπικό ιδίωμα), που σατιρίζουν καταστάσεις και πρόσωπα. Κατά τη διάρκεια της Αποκριάς, κάθε μέρα μια γειτονιά ανάβει τον δικό της «Φανό», ενώ το βράδυ της Κυριακής (της Μεγάλης Αποκριάς) ανάβουν όλοι οι «Φανοί» σ’ όλες τις γειτονιές και η πόλη ζει ένα ξέφρενο παραδοσιακό γλέντι ως το πρωί.
Το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων» στην Κάρπαθο
Την Καθαρά Δευτέρα στήνεται στην Κάρπαθο το «Λαϊκό Δικαστήριο των Ανήθικων Πράξεων», που αποτελεί μια ευκαιρία, κάθαρσης και απονομής της δικαιοσύνης στο ξεκίνημα της Σαρακοστής.
Κατηγορούμενοι είναι όσοι «ασχημονούν» ή προκαλούν με τις χειρονομίες τους, κάποιους άλλους. Οι «κατηγορούμενοι» οδηγούνται από τους «Τζαφιέδες», ένα είδος τοπικών χωροφυλάκων, που έχουν επιφορτιστεί με τη σύλληψη των «δραστών», ενώπιον της δικαιοσύνης. Οι γέροντες του νησιού, αναλαμβάνουν να δικάσουν τους «ασεβείς» και κάπως έτσι ξεκινούν αυτοσχέδιοι αστεϊσμοί και πειράγματα, σαν προπομπός της γιορτής που θα ακολουθήσει.
Οι «φουστανελάτοι» στη Νάξο
Στη Νάξο αναβιώνουν στοιχεία της διονυσιακής λατρείας, όπως οι «Κουδουνάτοι» και οι «Φουστανελάτοι». Την Καθαρά Δευτέρα, ξεχύνονται στους δρόμους οι «φουστανελάτοι», φορώντας φουστανέλες και σχηματίζοντας ομάδες, τα μπαϊράκια, με αρχηγό τον μπαϊραχτάρη, αυτόν δηλαδή που κρατάει το μπαϊράκι της ομάδας, ένα χοντρό καλάμι με χρωματιστό μαντήλι στην άκρη.
Οι ομάδες αυτές, τιμούν με την επίσκεψη τους τις γυναίκες των διπλανών χωριών, χορεύοντας μαζί τους στην κεντρική πλατεία με τη συνοδεία βιολιών και λαούτων. Με τη σειρά τους οι γυναίκες κάθε χωριού, τους περιποιούνται με φαγητά γλυκά και κρασί.
Το «Μπουρανί» στον Τύρναβο
Στον Τύρναβο της Λάρισας, οι ντόπιοι τιμούν τον θεό της βλάστησης και της γονιμότητας πίνοντας, τραγουδώντας, χορεύοντας, κρατώντας ψεύτικους φαλλούς και τρώγοντας το κατάλληλο έδεσμα (μπουρανί). Το «μπουρανί» είναι τούρκικη λέξη και σημαίνει λαχανόρυζο (ή σπανακόρυζο) και σήμερα αποτελεί έδεσμα σε μορφή σούπας, από σπανάκι, τσουκνίδα, και ξύδι, που… σηματοδοτεί την έναρξη του χορού, των τραγουδιών και των άσεμνων εκφράσεων και των πειραγμάτων.
Ο «Βλάχικος γάμος» στη Θήβα
Στη περιοχή της Θήβας, την Καθαρά Δευτέρα, γίνεται η αναπαράσταση του «Βλάχικου γάμου». Είναι μια πολύχρωμη γαμήλια πομπή με παραδοσιακά όργανα, που αποτελεί παρωδία ενός ποιμενικού γάμου, με μια μεταμφιεσμένη ψευτονύφη. Το έθιμο έχει τις ρίζες του στο 1830, τότε που οι τσοπάνηδες (Βλάχοι) από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν την άγονη γη τους και αναζήτησαν γονιμότερο έδαφος κάπου νοτιότερα.
Η εκτέλεση της γριάς Συκούς στη Μεσσήνη
Στη θέση Κρεμάλα στη Μεσσήνη, γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης της γριάς Συκούς, μιας γερόντισσας που κρεμάστηκε στην τοποθεσία αυτή με εντολή του Ιμπραήμ Πασά. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να «κρεμαστεί» από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας, πραγματοποιείται παρέλαση με άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.
Αλευρομουτζουρώματα στο Γαλαξίδι
Το Γαλαξίδι, το απόγευμα της Kαθαράς Δευτέρας, θυμίζει… εμπόλεμη ζώνη. Ομάδες ντόπιων, χωρισμένοι σε ομάδες, «μάχονται» μεταξύ τους στοχεύοντας, ο ένας τον άλλον, με αλεύρι και χρωματιστή σκόνη. Η συνήθεια έμεινε στην ιστορία ως «αλευροπόλεμος» ή «αλευρομουτζουρώματα» και γιορτάζεται από την «εποχή των καραβιών», γύρω στο 1840.
Οι συμμετέχοντες συγκεντρώνονται στο λιμάνι όπου αρχίζει ο αλευρομουτζουροπόλεμος με αλεύρι ή φούμο, γι’ αυτό και τα παλιά ρούχα ή κάποια ειδική στολή από νάιλον είναι απαραίτητα!
Το κάψιμο του Τζάρου στην Ξάνθη
Το έθιμο αυτό το έφεραν οι πρόσφυγες από το Σαμακώβ της Ανατολικής Θράκης και αναβιώνει κάθε χρόνο από τους κατοίκους του συνοικισμού, ο οποίος βρίσκεται στη γέφυρα του ποταμού Κόσυνθου. Ο Τζάρος ή Τζάρους, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, ήταν ένα κατασκευασμένο ανθρώπινο ομοίωμα τοποθετημένο πάνω σε ένα σωρό από πουρνάρια.
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς καιγόταν σε κέντρο αλάνας, πλατείας ή σε υψώματα για να μην έχουν το καλοκαίρι ψύλλους. Η ονομασία «Τζάρος» προήλθε από τον ιδιόρρυθμο ήχο που δημιουργούσε η καύση του θάμνου «τζ,τζ,τζ…». Μετά την ολοκλήρωση του εθίμου, ακολουθεί ένα φαντασμαγορικό θέαμα με πυροτεχνήματα.
Οι Μπουμπούνες της Καστοριάς
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, στις πλατείες της Καστοριάς και στα χωριά στήνονται μεγάλες φωτιές, τηρώντας ένα προχριστιανικό έθιμο που ακούει στο όνομα Μπουμπούνες.
Οι μεγαλύτερες μπουμπούνες είναι της πλατείας Ντουλτσού, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του παλαιού Νοσοκομείου. Γύρω από την αναμμένη μπουμπούνα, οι παρευρισκόμενοι πίνουν και γεύονται εδέσματα της μέρας της Αποκριάς, που καταναλώνονται εν όψει της Καθαράς Δευτέρας. Λαϊκές ορχήστρες παίζουν τοπικούς παραδοσιακούς σκοπούς και ακολουθεί χορός μέχρι να σβήσει η μπουμπούνα και να πάρει μαζί της τα κακά πνεύματα, ώστε ο εξαγνισμός της Σαρακοστής να ξεκινήσει χωρίς αυτά.
Στα σπίτια, οι νοικοκυραίοι τηρούν το έθιμο του “Χάσκαρη”. Είναι ένα συμβολικό έθιμο που πραγματοποιείται στα σπίτια της Καστοριάς επίσης την τελευταία Κυριακή της αποκριάς. Μετά το βραδινό φαγητό διασκεδάζουν όλοι με τις προσπάθειες που καταβάλουν όλα τα μέλη της οικογένειας για να “πιάσουν” με το στόμα ολάνοιχτο το βρασμένο αυγό που τους προσφέρεται με τη βοήθεια ενός ξύλινου ραβδιού και μιας κλωστής στην οποία δένεται το αυγό. Ο συμβολισμός του χάσκαρη έχει να κάνει με τη σαρακοστή. Με αυγό κλείνει το στόμα για την νηστεία, με αυγό ανοίγει ξανά το βράδυ της ανάστασης.
………………………………………………………………………………………………..
Καθαρά Δευτέρα 2014: Τι είναι τα κούλουμα και συμβουλές
Η Καθαρά Δευτέρα σηματοδοτεί τη λήξη της αποκριάς και την έναρξη της νηστείας.
Το ξεκίνημα της Σαρακοστής γιορτάζεται με διάφορα σαρακοστιανά εδέσματα, όπως η παραδοσιακή λαγάνα, η ταραμοσαλάτα και οι ελιές.
Μια χαρακτηριστική λέξη που χρησιμοποιούμε για την Καθαρά Δευτέρα είναι τα Κούλουμα, τα οποία σηματοδοτούν το τέλος της αποκριάς και αναφέρονται στο παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι που στήνεται κάθε χρόνο τέτοια μέρα.
Τι σημαίνει η λέξη «κούλουμα»
Για την προέλευση της λέξης «κούλουμα» αλλά και την καθιέρωση της συγκεκριμένης γιορτής, υπάρχουν διαφορετικές απόψεις.
Μία από τις λανθασμένες ερμηνείες που ακούγονται, είναι εκείνη που λέει ότι τα «κούλουμα» προέρχονται από την λατινική λέξη «CULUMUS», κάτι που δεν μπορεί να ισχύει αφού… δεν υπάρχει τέτοια λέξη στα λατινικά.
Η παραπάνω παρανόηση οφείλεται στην εκδοχή που θέλει τα «κούλουμα» να αποτελούν αναγραμματισμό του λατινικού «CUMULUS» που σημαίνει «σωρός, αφθονία», αλλά και «τελείωμα». Το πιθανότερο λοιπόν, είναι το cumulus να έγινε «κούμουλα» και στη συνέχεια «κούλουμα», με την ένοια ότι την ημέρα καταναλώνουν όλοι αφθονία νηστίσιμων τροφών και παράλληλα σηματοδοτεί το τελείωμα της Αποκριάς.
Τα τελευταία χρόνια αναφέρεται επίσης ότι η λέξη «κούλουμα», προέρχεται από την αλβανική λέξη KULM ή KOLUM που -υποτίθεται- σημαίνουν «καθαρός» και συνδιάζονται με την Καθαρά Δευτέρα. Στην αλβανική γλώσσα όμως από τις παραπάνω λέξεις υπάρχει μόνο το kulm και σημαίνει «κορυφή», οπότε δεν γνωρίζουμε πού στηρίζεται αυτή η θεωρία και πόσο βάσιμη μπορεί να είναι.
Σύμφωνα με την δεύτερη πιθανή εκδοχή τώρα, η λέξη «κούλουμα», προέκυψε από την λατινική λέξη «COLUMNA», που σημαίνει «κολώνα». Αν και δεν υπάρχουν στοιχεία για αρχαία προέλευση της γιορτής, η παράδοση λέει ότι οι Αθηναίοι πριν από τον Α Παγκόσμιο Πόλεμο, γιόρταζαν την Καθαρά Δευτέρα στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου έτρωγαν και έπιναν καθισμένοι στους βράχους, μέχρι τη δύση του ηλίου. Αμέσως μετά, οι Ρουμελιώτες γαλατάδες που ζούσαν στην Αθήνα έστηναν χορό -κυρίως τσάμικο- στους στύλους του Ολυμπίου Διός, στις «κουλώνες», όπως έλεγαν με την ιδιαίτερη ντοπιολαλιά τους.
Τα κούλουμα, είναι γνωστά και με ορισμένες παραλλαγές της λέξης όπως κουμουλάθες, κούλουμπα, κούμουλες.
Λαγάνα: Συνταγή εύκολη για να την φτιάξεις μόνος σου!
Πώς να αποφύγουμε τις δηλητηριάσεις των Σαρακοστιανών
Ταραμοσαλάτα: Εύκολη συνταγή
