Υπόθεση Sapir-Whorf

Δημοσιεύτηκε: 7:23 μμ Νοέμβριος 2nd, 2013  


noimosini

Υπόθεση SapirWhorf

«Τα όρια της γλώσσας μου είναι τα όρια του κόσμου μου»[1]

Λούντβιχ Βιτγκενστάιν (1889-1951)

Στη Δυτική σκέψη είναι σχεδόν ευρέως γνωστή η άποψη ότι η αδυναμία του να εκφράσει κάποιος κάτι (γλωσσική γνώση) σημαίνει ότι δεν το έχει κατακτήσει εμπειρικά (εμπειρική γνώση). Η άποψη εξηγείται περαιτέρω αν σκεφτούμε ότι οι λέξεις και οι ιδέες αλληλοεξαρτώνται και οι ίδιες οι λέξεις ως ένα βαθμό είναι οι ιδέες τους. Αυτή η αλληλεξάρτηση, όμως, πόσο εναργής ή απόλυτη μπορεί να είναι;

Στη δεκαετία του 1950, Αμερικάνοι γλωσσολόγοι, ανθρωπολόγοι και ψυχολόγοι διατυπώνουν την «Υπόθεση Sapir-Whorf»,[2] λαμβάνοντας υπόψη τους τη σκέψη του Herder για την αλληλεξάρτηση γλώσσας και σκέψης και την προσέγγιση του γλωσσικού ντετερμινισμού σύμφωνα με τον Humboldt.  Η θεωρία που επιγράφεται «Υπόθεση Sapir-Whorf» από τα ονόματα των δύο γλωσσολόγων (Edward Sapir και Benjamin Lee Whorf), συνδυάζει τη γλωσσική σχετικότητα με το γλωσσικό ντετερμινισμό· σύμφωνα με την πρώτη η δομική διαφοροποίηση μεταξύ των γλωσσών δεν οριοθετείται από τίποτα, ενώ σύμφωνα με τον δεύτερο η γλώσσα καθορίζει τη σκέψη (Lyons, 2004, 332-3). O John Lyons διατυπώνει την πιο ακραία εκδοχή της «Υπόθεσης Sapir-Whorf» ως εξής:

«(α) είμαστε, σε όλες μας τις σκέψεις και για πάντα, “στο έλεος της συγκεκριμένης γλώσσας που έχει γίνει το μέσο έκφρασης για την κοινωνία [μας]”, επειδή δεν μπορούμε παρά “να βλέπουμε και να ακούμε και γενικά να βιώνουμε” με βάση τις κατηγορίες και τις διακρίσεις που κωδικοποιούνται στη γλώσσα· (β) οι κατηγορίες και οι διακρίσεις που κατηγοριοποιούνται σε ένα γλωσσικό σύστημα είναι μοναδικές για το συγκεκριμένο σύστημα και ασύμμετρες με εκείνες άλλων συστημάτων». (Lyons, 2004,333)

Ο ίδιος ερευνητής συνεχίζει τον προβληματισμό του πάνω στην ισχύ της παραπάνω θεώρησης της σχέσης γλώσσας-σκέψης, στο βαθμό που να καθορίζει η μία την άλλη, διερευνώντας τα παραδείγματα της διγλωσσίας και της μετάφρασης. Αν ίσχυε απόλυτα το περιεχόμενο του ισχυρισμού των Sapir-Whorf, ό,τι ήταν κωδικοποιήσιμο σε μία γλώσσα δεν θα μπορούσε να αποκωδικοποιηθεί και να κωδικοποιηθεί εκ νέου σε μία άλλη γλώσσα, έτσι δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν μεταφραστικές αντιστοιχίες μεταξύ διαφορετικών γλωσσών και οι ομιλητές τους δεν θα είχαν ποτέ την ικανότητα να επικοινωνήσουν διαγλωσσικά. Πράγμα που δεν συμβαίνει στην πραγματικότητα. (Lyons, 2004, 333-4).

sapir_whorf

Ωστόσο, στη δεκαετία του ’50 διεξήχθηκαν κάποια πειράματα που εν μέρει επιβεβαίωσαν την «Υπόθεση Sapir-Whorf». Εξετάζοντας όχι τη λεξιλογική, αλλά την γραμματική δομή της γλώσσας οδηγήθηκαν στο ασθενές συμπέρασμα ότι η δομή της γλώσσας κάποιου επηρεάζει την αντίληψή του για τον εξωτερικό κόσμο. Πχ. η σύλληψη του χρόνου από τους Ινδιάνους Hopi διαφοροποιείται στη λειτουργία της από την αντίληψη του χρόνου από τους Ευρωπαίους, καθώς η γλώσσας τους στερείται την γραμματική κατηγορία του χρόνου (σε αντίθεση με τις ευρωπαϊκές γλώσσες) (Lyons, 2004, 336, Pikner, 2000, 72). Αλλά και σε επίπεδο λεξιλογίου μπορεί να ανιχνευθούν διαφορές που ενισχύουν μια κάποια εγκυρότητα της «Υπόθεσης Sapir-Whorf». Το διαπιστώνουμε όταν το περιβάλλον επηρεάζει την ποσότητα των γλωσσικών σημείων που έχει μια γλώσσα για να οργανώσει και να ταξινομήσει εξωτερικά πράγματα, δηλαδή να  κωδικοποιήσει δεδομένα και πληροφορίες του εξωτερικού κόσμου (λ.χ. οι λέξεις των Εσκιμώων για το χιόνι (Lyons, 2004, 334· Pikner, 2000, 73) ή των Αράβων για την έρημο), είτε όταν κοινωνικές ή πολιτισμικές μεταβλητές λειτουργούν έτσι ώστε να επηρεάζουν τις έννοιες που καταχωρίζονται στις λέξεις από κουλτούρα σε κουλτούρα, ή από γλώσσα σε γλώσσα (λ.χ. οι έννοιες αμαρτία, συγγένεια στις διάφορες γλώσσες/πολιτισμούς (Lyons, 2004,337)  ή η λέξη φιλότιμο που λέγεται ότι είναι αμετάφραστη στις άλλες γλώσσες). Για αυτές τις περιπτώσεις, η μετάφραση λέξη-προς-λέξη καθίσταται προβληματική ή ανεπαρκής (καθώς η σχέση γλώσσα-σκέψη δεν είναι ισοδύναμη πια 1:1). Το πρόβλημα επιλύεται με το μεταφραστικό δάνειο μεταξύ γλωσσών ή την ελεύθερη μετάφραση (λαμβάνοντας υπόψη ίσως ποικίλες πολιτιστικές και ιδεολογικές παραμέτρους, όπως κοινωνικούς, φυλετικούς, κλπ) (Lyons, 2004, 340-1·Munday, 2002, 44 κ.ε, 205 κ.ε.)

Έπειτα, από τον παραπάνω συλλογισμό, και έχοντας κατά νου τη σωσσυριανή ανατροπή της μέχρι των ημερών του Saussure γλωσσολογικής θεώρησης, κατά την οποία γλώσσα και σκέψη είναι οι δύο όψεις τους ίδιου χαρτιού (Saussure, 1959, 113 & Μπαμπινιώτης, 1998, 36) είναι δικαιολογημένη η θέαση της γλώσσας και της ανθρώπινης κοσμοαντίληψης ως εξαρτημένες/αλληλένδετες πραγματώσεις του ανθρώπινου νου. Ωστόσο, η στενή αποδοχή της άποψης ότι η γλώσσα οριοθετεί την εμπειρική πραγματικότητα (και το αντίστροφο προφανώς σε μια αμφίδρομη διαδικασία) θα πρέπει να ειδωθεί με επιφυλακτικότητα, καθώς δεν ισχύει στην απολυτότητά της. Από ήπια και μη συντηρητική σκοπιά, είναι πρόδηλο πως η κοσμοαντίληψη των ομιλητών μπορεί να επηρεάζεται σε κάποιο βαθμό, αλλά όχι να καθορίζεται αναπόφευκτα από τη γλώσσα (τους).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΑΝΑΦΟΡΕΣ

ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, Γ. (1998). Θεωρητική Γλωσσολογία. Εισαγωγή στη Σύγχρονη Γλωσσολογία. Αθήνα.

PIKNER, St. (2000). Το γλωσσικό ένστικτο (μτφρ. Ε. Μούμα).  Αθήνα: Κάτοπτρο.

Munday. J. (2002). Μεταφραστικές σπουδές, θεωρίες και εφαρμογές (Αγγ. Φιλιππάτος). Αθήνα: Μεταίχμιο.

LYONS, J. (2004). Εισαγωγή στη Γλωσσολογία (μεταφρ. Μ. Αραποπούλου, Μ. Βραχιονίδου, Α. Αρχάκης, Αικ. Καρρά). Αθήνα: Πατάκη.

SAUSSURE, de, F. (1959). Course in general linguistics. New York: The Philosophical Library. ([1st French edition, 1916] Wade Baskin, trans.



[1] Wittgenstein, Ludwig (1922). Tractatus Logico-Philosophicus, translated by C. K. Ogden and D. F. Pears, 5.6 https://en.wikisource.org/wiki/Tractatus_Logico-Philosophicus/5 (ανάκτηση: 08/12/2012)

[2] Ο ορισμός του ηλεκτρονικού λεξικού YourDictionary.com είναι: «A hypothesis holding that the structure of a language affects the perceptions of reality of its speakers and thus influences their thought patterns and worldviews». https://americanheritage.yourdictionary.com/sapir-whorf-hypothesis (ανάκτηση: 08/12/2012)

Αξιοποίηση προγενέστερης βιβλιογραφίας

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΑΔΕΙΑ ΤΗΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΣ

…………………………………………………………………….

Κατερίνα Α. Τσιούμα, Φιλόλογος

psipsinelle@gmail.com

ΑΛΛΑ ΑΡΘΡΑ ΤΗΣ ΙΔΙΑΣ

Εκφάνσεις της κοινωνικής διγλωσσίας (diglossia) στην ιστορική εξέλιξη της ισπανικής γλώσσας. Από τους προρωμαϊκούς χρόνους μέχρι τη σύγχρονη εποχή

 


 

Σχολιάστε το άρθρο

Το email σας δεν θα δημοσιευθεί Required fields are marked *

*

Δημοφιλή άρθρα



Sorry. No data so far.

x

ΑΥΤΟ ΤΟ ΔΙΑΒΑΣΑΤΕ ?

Διαθέσεις εκπαιδευτικών των Πρότυπων και Πειραματικών Σχολείων για συμπλήρωση του ωραρίου τους

Απόφαση σχετικά με τις διαθέσεις εκπαιδευτικών των Πρότυπων και Πειραματικών Σχολείων σε ...